партрэт

Пра "крэсы" і класіфікацыю тэгаў суполкі

Крэсы ўсходнія (па-польску: kresy wschodnie) — паўафіцыйная назва ўсходніх земляў Польскай Рэспублікі 1919—1939 гадоў. Афіцыйна іх маглі называць "усходнія ваяводствы" (па-польску: województwa wschodni). Мяжа паміж "крэсамі" і цэнтральнай Польшчай умоўна праходзіць па так званай "лініі Керзона".
У склад "крэсаў" уваходзілі: Львоўскае ваяводства (частка), Наваградскае ваяводства, Палескае ваяводства, Віленскае ваяводства, Станіслаўскае ваяводства, Тарнопальскае ваяводства, Валынскае ваяводства і Беластоцкае ваяводства (частка).
kresy_wschodni_new
Мапа ў вялікім адрозненні
Цяпер гэтыя землі знаходзяцца ў межах чатырох краін: Беларусі, Польшчы, Украіны і Літвы.
У межах гэтай суполкі будзе збірацца матэрыял пра польскую архітэктуру на "крэсах усходніх" спраектаваную ці пабудаваную ў перыяд 1919-1939 гадоў.

[Класіфікацыя тэгаў (click to open)]Класіфікацыя тэгаў.

1. Геаграфічныя тэгі.
У якасці правіла ўводжу наступны моўна-геаграфічны прынцып: тэгі з назвамі населеных пунктаў ці адміністацыйных адзінак павінны пісацца на мове той краіны на якой яны знаходзяцца на дадзены момант. Напрыклад, тэг Маладзечна будзе пісацца па-беларуску, а тэгі Львів і Białystok адпаведна па-украінску і па-польску.

1.1. Адміністатыўныя адзінкі.
Тэрыторыя "крэсаў" зручна разбіваецца на чатыры часткі, якія можна аднесці (з некаторымі нацяжкамі) да кожнай з пералічаных сучасных краін:
Заходняя Беларусь - тэг для архітэктурных аб'ектаў размешчаных на захадзе сучаснай Рэспублікі Беларусь (Гродненская вобл., Брэстская вобл., захад Мінскай вобл., захад Віцебскай вобл.).
Західна Україна - тэг для архітэктурных аб'ектаў размешчаных на захадзе сучаснай Украіны (Львоўская вобл., Івана-Франкоўская вобл., Цярнопальская вобл., Валынская вобл., Роўненская вобл.).
Województwo białostockie - тэг для архітэктурных аб'ектаў размешчаных на тэрыторыі сучаснага Падляскага ваяводства Рэспублікі Польшча.
Vilniaus apskritis - тэг для архітэктурных аб'ектаў размешчаных на тэрыторыі сучаснага Віленскага павета Літоўскай Рэспублікі.

1.2. Населеныя пункты.
Да гэтай групы тэгаў адносяцца назвы гарадоў, мястэчак, вёсак, дзе знаходзіцца той ці іншы архітэктурны аб'ект. Калі вашага населенага пункту няма ў існуючым спісе тэгаў, смела афармляйце новы тэг, толькі не забывайце пра вышэйўзгаданы моўна-геаграфічны прынцып. Некалькі тэгаў для прыкладу:
Маладзечна
Львів
Białystok

2. Тэгі, якія адлюстроўваюць прызначэнне архітэктурных аб'ектаў:
жылы дом
гарнізон
казармы
казіно
пошта
вілла
бальніца
банк
брама
урадавая калонія
інтэр'ер

3. Тэгі, якія адлюстроўваюць стан архітэктурных аб'ектаў:
праект
страчаная спадчына
пад пагрозай знікнення
закінуты

4. Тэгі, якія ўказываюць на архітэктурны стыль паводле якога пабудаваны ці спраектваны архітэктурны аб'ект:
драўлянае дойлідства
функцыяналізм
закапанскі стыль
арт-дэко
неакласіцызм

5. Тэгі, якія ўказываюць на прыналежнасць архітэктурнага аб'екта той ці іншай дзяржаўнай ці прыватнай арганізацыі Польскай Рэспублікі:
Wojsko Polskie - пабудовы Войска Польскага
Korpus Ochrony Pogranicza - пабудовы Корпуса аховы памежжа
Bank Polski - Банк Польскі

6. Тэгі, якія адлюстроўваюць змест допіса:
стары фотаздымак
сучасны фотаздымак
чарцёж
макет
малюнак

7. Іншыя тэгі:
карысныя спасылкі
крыніцы
верхні пост

8. Асобы:
Юліян Лісецкі / Juljan Lisiecki - (1881-1944), выпускнік Політэхнічнага інстытута ў г. Карлсруэ (Нямеччына), сябра Саюза архітэктараў Польшчы, пераможца шматлікіх конкурсаў, адзін з заснавальнікаў часопіса «Архітэктура і Будаўніцтва». Адзначаны залатым Крыжам гонару.
Аўтар архітэктурных праектаў урадавых калоній у Брэсце, жылых дамоў у Лодзі, Маладзечна, Беластоку, народнага дому ў Лодзі, вайсковага шпіталя ў Варшаве і інш.
Паводле: М.Уласюка.


Допіс будзе дапаўняцца і калі трэба выпраўляцца.
Каменты вітаюцца:)
партрэт

Краснае. Былое надлясніцтва "Уша" 1927-29 гадоў пабудовы

1. Пра гэтае месца я даведаўся дзякуючы галоўнаму ляснічаму Маладзечанскага лясгаса Андрэю, ён прыйшоў на маю экскурсію па Гелянова ў Маладзечна і расказаў, што ўжо шмат гадоў працуе ў месцы непасрэдна звязаным з міжваеннай архітэктурай - а менавіта на тэрыторыі былога надлясніцтва "Уша" збудаванага ў 1927-29 гадах у вёсцы Краснае пад Маладзечна:


( Collapse )
партрэт

Баранавічы 1930-х, каторыя мы страцілі

1. Толькі нядаўна, дзякуючы сайту 1871.by даведаўся, што ў Баранавічах у 1930-я пабудавалі не толькі радыёстанцыю ў стылі функцыяналізма але і грунтоўны будынак пошты і дом культуры з элементамі польскага манументальнага неакласіцызму канца 1930-х. Ніводны з гэтых двух будынкаў не захаваўся. Засталіся толькі фоткі (злева пошта, справа ў далечыні дом культуры):


( Collapse )
партрэт

Мадэрновая архітэктура занядбанага краю

Архітэктура Беларусі ХХ стагоддзя цікавая тым, што на працягу двух перадваенных дзесяцігоддзяў наша краіна знаходзілася пад уплывам двух, як раней пісалі, ідэалагічна чужых архітэктурных школ: савецкай і польскай. Па выніках Рыжскай дамовы 1921 года Беларусь была падзелена – заходняя частка адышла ў склад Польскай Рэспублікі, на усходняй была ўсталявана савецкая ўлада. У БССР 1920-х гадоў спачатку развіваўся агульнасавецкі архітэктурны стыль канструктывізм, які з сярэдзіны 1930-х у адміністрацыйным парадку быў заменены на соцрэалізм. На заходняй часцы Беларусі змены архітэктурнай парадыгмы адбываліся натуральным чынам, але і там таксама можна абазначыць некалькі характэрных этапаў. У 1920-я ў новаадроджанай Польскай Рэспубліцы панаваў рамантычны нацянальны мадэрнізм, які абапіраўся на гістарычную і народную архітэктуру паўднёвых рэгіёнаў Польшчы. З пачатку 1930-х у польскую архітэктуру прыйшлі агульнаеўрапейскія павевы архітэктуры функцыяналізма, а напрыканцы дзесяцігоддзя Польская Рэспубліка, як і яе суседзі – Германія і СССР – узялася за манументалізм, які спалучаў рысы неакласіцызму і імперскі размах.

Ілюстрацыя 1. Міжваенны асабняк у Гродна. Фота: Уладзімір Садоўскі

( Collapse )
партрэт

Пружаны: у пошуках міжваеннай архітэктуры

1. Мая імправізаваная экпедыцыя па захаду Беларусі ў пошуках міжваеннай архітэктуры "польскіх часув" працягваецца! І спонсар сённяшняга паста маё новае месца працы - БелЭнергаСецьПраект, дзякуючы якому я трапіў у камандыроўку ў Пружаны і трохі павывучаў архітэктуру гэтага горада:)


( Collapse )
партрэт

Браслаў - IV. Урадавая калёнія.

Originally posted by faccetta at Браслаў - IV. Урадавая калёнія.
На нейкі час вернемся ў Браслаў, які ў між ваеннай Польшчы зноў стаўся цэнтрам павету. Гэткая зьмена статусу пацягнула за сабой пабудову комплексу адміністрацыйных будынкаў і жытла для ўраднікаў, зьдзейсьненую віленскім архітэктарам Ю. Клосам.

Будынак павятовае адміністрацыі:

1
( Collapse )
партрэт

Наваградак: у пошуках "крэсовай" архітэктуры #3

1. Працягваю серыю пастоў пра міжваенную архітэктуру Наваградка, якую пачаў яшчэ ў 2014 годзе (першая частка тут, другая частка тут). У дадзеным допісе будуць будынкі, якія я зафатаграфаваў падчас леташняй паездкі ў горад і якія не ўваходзілі ў папярэднія часткі, а таксама не выкарыстоўваліся для майго тутбаеўскага артыкула пра ваяводзкі горад Наваградак (спасылка тутачкі).


( Collapse )
партрэт

Міжваенны Наваградак: фотапараўнанні, якія не ўвайшлі ў артыкул

Originally posted by yozas_gubka at Міжваенны Наваградак: фотапараўнанні, якія не ўвайшлі ў артыкул
Не так даўно насамрэч даўно я рабіў грунтоўны артыкул, а затым і пост пра лёс Наваградка ў 1920-я, 1930-я гады з параўнаннем здымкаў міжваеннага і цяперашняга часоў. Для артыкула я выкарыстаў 18 пар фотаздымкаў, але зрабіў я іх трохі больш. Вось цяпер выкладаю невыкарыстаныя фотапараўнанні асобным пастом.


( Collapse )
партрэт

Наваградак: мястэчка, якое стала цэнтрам ваяводства. Вялікае фотапараўнанне.

Originally posted by yozas_gubka at Наваградак: мястэчка, якое стала цэнтрам ваяводства. Вялікае фотапараўнанне.
Размяшчаю ў блогу свой артыкул для tut.by "Новогрудок белорусский и польский. Фотосравнение" у перакладзе на беларускую мову. Дарэчы, у гэтым матэрыяле на тут.баі рэалізавана модная фішачка з паўзункамі з дапамогай якіх можна накладаць новыя фота на старыя, у блогу такога не зробіш:(



Па выніках савецка-польскай вайны і Рыжскага мірнага дагавора 1921 года Беларусь была падзелена на дзве часткі. Заходнія землі адышлі Польшчы, а на тэрыторыі ўсходняй Беларусі ўсталявалася савецкая ўлада. Амаль два дзесяцігоддзі беларусы па абодва бакі ад мяжы жылі ў двух краінах з рознымі эканамічнымі і палітычнымі сістэмамі. Адрозніваліся гэтыя дзяржавы і падыходам да адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзела. Да вайны ў Савецкай Беларусі пастаянна эксперыментавалі з адміністрацыйнымі адзінкамі: да 1924 года карысталіся яшчэ дарэвалюцыйнымі губернямі і паветамі, затым губерні скасавалі і ўвялі акругі, ў 1930 годзе скасавалі і акругі, пакінуўшы толькі раёны, трохі пазней некалькі акругаў у прыгранічных рэгіёнах аднавілі. Толькі ў 1938 годзе на тэрыторыі БССР былі ўведзеныя звыклыя для сучасных беларусаў вобласці. У Польскай Рэспубліцы з самага пачатку пайшлі іншым шляхам - і ўзялі за аснову адміністрацыйнага дзялення краіны традыцыйныя гістарычныя адзінкі: ваяводствы і паветы. Такім чынам, у пачатку 1920-х на картах Другой Рэчы Паспалітай з'явілася Наваградзкае ваяводства, якое выступіла пераемнікам ваяводства, вядомага яшчэ з часоў Вялікага Княства Літоўскага.

Зрэшты, ажыццяўленне тэрытарыяльнага дзялення краіны з апорай на гістарычныя адміністрацыйныя адзінкі не заўсёды можа быць эканамічна мэтазгодным. Некалі багаты горад і цэнтр сярэднявечнага ваяводства можа да найноўшага часу ператварыцца ў правінцыйны гарадок, аддалены ад асноўных гандлёва-эканамічных шляхоў. Так стала і з Наваградкам. У былой сталіцы ВКЛ паводле перапісу 1921 года пражывала ўсяго 6367 чалавек. Наваградак па статусе больш быў падобны на мястэчка чым на горад, але, тым не менш, стаў цэнтрам ваяводства з насельніцтвам каля мільёна чалавек. Пра тое, як змяніўся Наваградак за без малога два дзесяцігоддзі ў статусе ваяводскага цэнтра Польскай Рэспублікі і якія з гэтых змен захаваліся да нашых дзён, чытайце ў гэтым матэрыяле.

( Collapse )
партрэт

Давыд-Гарадок: дом 1936 году пабудовы пад пагрозай зноса



Па словах Надзеі Тураўскай. Фота: Надзеі Тураўскай і tut.by

У старажытным горадзе Давыд-Гарадку Столінскага раёна Брэсцкай вобласці не так шмат старых будынкаў. Драўляных даваенных, вышэйшых за адзін паверх, усяго два. Адзiн з іх – былая гасцініца, пабудаваная ў 1936 годзе. Яшчэ чатыры месяцы таму тут спыняліся госці горада. А цяпер будынак хочуць знесці. Бо ягоны балансавы кошт стаў нулявым. І, відаць, таму, што асабіста старшыні райвыканкама Пратасавіцкаму Г.В. так хочацца. Бо будынак у нармальным стане. У ім, дарэчы, ёсць і вадаправод, і каналізацыя, і цэнтральнае ацяпленне, што вельмі рэдка тут у Давыд-Гарадку. Трошкі ўмацаваць фундамент у адным месцы, трошкі касметычнага рамонта – і можна карыстацца. У дужках заўважу, што, напрыклад, у будынку, дзе месціцца Дом дзіцячай творчасці, прыбіральня – на вуліцы. І топяць печкай. Дзецям от зімой добра, мяркую. Але не, у Столінскага ЖКХ, якому належыць будынак, няма сродкаў на рамонт. Хочуць знесці. (Хаця і на знос грошы не надта ёсць, як нам сказаў загадчык ЖКХ, бо павінны былі ўжо знесці, нам пашанцавала.)

( Collapse )